inhonesta omnia quaestui sunt. Pars eorum occidisse tribunos plebis, alii
quaestiones injustas, plerique caedem in vos fecisse, pro munimento
habent.[191] Ita quam quisque pessime fecit, tam maxime[192] tutus est:
metum a scelere suo ad ignaviam vestram transtulere;[193] quos omnes
eadem cupere, eadem odisse, eadem metuere in unum coegit.[194] Sed haec
inter bonos amicitia, inter malos factio est. Quodsi tam vos libertatis
curam haberetis, quam illi ad dominationem accensi sunt, profecto neque
res publica, sicuti nunc, vastaretur, et beneficia vestra[195] penes
optimos, non audacissimos, forent. Majores vestri parandi juris et
majestatis constituendae gratia bis per secessionem armati Aventinum
occupavere,[196] vos pro libertate, quam ab illis accepistis, non summa
ope nitemini?[197] atque eo vehementius, quo majus dedecus est parta
amittere quam omnino non paravisse. Dicet aliquis: Quid igitur censes?
Vindicandum in eos,[198] qui hosti prodidere rem publicam? Non manu neque
vi, quod magis vos fecisse quam illis accidisse indignum est, verum
quaestionibus[199] et indicio ipsius Jugurthae, qut si dediticius est,
profecto jussis vestris obediens erit; sin ea contemnit, scilicet
existimabitis, qualis illa pax aut deditio sit, ex qua ad Jugurtham
scelerum impunitas, ad paucos potentes maximae divitiae, in rem publicam
damna atque dedecora pervenerint. Nisi forte[200] nondum etiam vos
dominationis eorum satietas tenet, et illa quam haec tempora magis
placent, quum regna, provinciae, leges, jura, judicia, bella atque paces,
postremo divina et humana omnia penes paucos erant; vos autem, hoc est,
populus Romanus, invicti ab hostibus, imperatores omnium gentium, satis
habebatis animam retinere; nam servitutem quidem quis vestrum recusare
audebat? Atque ego, tametsi viro flagitiosissimum existimo impune
injuriam accepisse, tamen vos hominibus sceleratissimis ignoscere,
quoniam cives sunt, aequo animo paterer, ni misericordia in perniciem
casura esset. Nam et illis, quantum importunitatis habent,[201] parum est
impune male fecisse, nisi deinde faciundi licentia eripitur, et vobis